Wczytywanie formularza przeszukiwania katalogu...

Open Access

Open Access

Open Access (pol. otwarty dostęp) - oznacza wolny, powszechny, trwały i natychmiastowy dostęp dla każdego użytkownika sieci do cyfrowych form zapisu danych i treści naukowych oraz edukacyjnych.

Open Access Week (Tydzień Otwartej Nauki) Międzynarodowe wydarzenie organizowane corocznie w październiku. Podczas OA Week organizowane są : dyskusje, seminaria, webinaria, akcje promocyjne, sympozja. Polskie wydarzenia umieszczone są na stronie Uwolnij Naukę, portalu tworzonym przez Koalicję Otwartej Edukacji.
Open Access Week

Złota i zielona droga otwartego dostępu

Koncepcja otwartego dostępu (Open Access) dotyczy udostępniania w postaci cyfrowej w Internecie publikacji naukowych i wyników badań finansowanych ze środków publicznych w celu umożliwienia bezpłatnego ich wykorzystania przez naukowców, studentów, przedsiębiorców i całe społeczeństwo.

Otwarty dostęp w praktyce jest realizowany zwykle za pośrednictwem tzw.:

  • drogi zielonej - udostępnianie artykułów w bezpłatnych repozytoriach
  • drogi złotej - publikowanie artykułów w otwartych czasopismach, co zwykle wiąże się z koniecznością pokrycia przez autora kosztów redakcyjnych

Otwarty dostęp do publikacji naukowych

Preprint to rękopiśmienna wersja artykułu, nie opatrzona jeszcze recenzjami czy korektą wydawniczą.
Postprint odnosi się do pozycji w ostatecznej wersji oddanej do opublikowania (po recenzjach i poprawkach).

Serwis Sherpa/Romeo
  • umożliwia zapoznanie się z polityką wydawców w zakresie praw autora do zamieszczania materiałów w repozytoriach, bazach open access oraz na stronie własnej
  • pozwala uzyskać informacje o możliwościach i ograniczeniach archiwizowania preprintów, post-printów oraz wersji wydawcy
  • informuje o okresie karencji (embarga) po którym można archiwizować artykuły w repozytoriach, bazach open access oraz na stronie własnej
Przykład z bazy Sherpa Romeo
ozon1

Open access – modele gratis i libre
O otwartym dostępie mówimy wtedy, gdy utwór zostanie darmowo udostępniony w Internecie bez zabezpieczeń technicznych. Przy pojawieniu się w powszechnym dostępie można mówić o dwóch modelach otwartego dostępu: gratis oraz libre. Wybór modelu zależy od autora publikacji. Gratis open access jest dostępem do treści: darmowym, który można jedynie odczytywać. Libre open access: można utwór modyfikować czy wykorzystywać komercyjnie zgodnie z nadanymi przez autora wolnymi licencjami CC:
 Model gratis
 Model libre
 „darmowy i otwarty dostęp – rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym oraz możliwość nieodpłatnego i nieograniczonego technicznie korzystania z nich zgodnie z właściwymi przepisami o dozwolonym użytku lub o innych wyjątkach przewidzianych w przepisach prawa”  „wolny i otwarty dostęp – rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym wraz z udzieleniem każdemu licencji na nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z nich oraz z ich ewentualnych opracowań; licencja może zawierać postanowienia nakładające na korzystającego zobowiązania nienaruszające istoty uprawnienia do nieograniczonego, nieodpłatnego i niewyłącznego korzystania, takie jak obowiązek przekazania odbiorcy informacji o twórcy, producencie lub wydawcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach, lub obowiązek udostępnienia odbiorcom przedmiotu licencji lub jego opracowania na takiej samej licencji”

Źródła i potrzebne linki:
Uwolnij Naukę
Koalicji Otwartej Edukacji
Open Access Week
Centrum Cyfrowe
Otwórz Książkę
Bednarek-Michalska, B., Otwarta nauka, Open Access, 2010
Siewicz, K., Prawo autorskie i wonne licencje, 2010

Open Science

Dlaczego ważne jest otwarcie nauki?
  • zmniejsza wydatki na prowadzenie badań
  • wspiera swobodną wymianę myśli i wiedzy
  • stwarza możliwości weryfikowalności doświadczeń naukowych
  • obecność uczonego w sieci daje możliwość nawiązywania współpracy naukowej w kraju i zagranicą
  • wiedza i nauka stwarza możliwość rozwoju gospodarczego i technologicznego
  • informuje użytkowników sieci jakie badania są prowadzone
Program Springer Open Choice – licencja Compact
Program Springer Open Choice dla Polski umożliwia autorom afiliowanym w polskich instytucjach akademickich publikowanie artykułów otwartych na licencji CC BY w czasopismach hybrydowych Springer. Koszty publikacji artykułów w ramach programu są pokrywane z opłaty za licencję krajową Springer ze środków pochodzących z MNiSW. Od roku 2019 w Polsce działa nowa licencja krajowa Springer w tzw. wersji Compact. W licencji Compact większa część opłaty licencyjnej finansowanej przez MNiSW jest przeznaczona na publikowanie w ramach programu Springer Open Choice, a mniejsza część stanowi opłatę za dostęp krajowy do artykułów subskrypcyjnych. Nowe rozwiązanie opiera się na założeniu, że udział artykułów otwartych w czasopismach hybrydowych będzie stopniowo rósł, aż do całkowitej transformacji czasopism do modelu otwartego, co jest zgodne z Planem S.
Wirtualna Biblioteka Nauki ICM

Program Elsevier
Licencja krajowa Elsevier 2019-2021 obejmuje pilotażowy program publikowania otwartego w czasopismach hybrydowych i gold open access Elsevier dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach zgłoszonych do licencji. Program pozwala na publikację w trzech kolejnych latach odpowiednio 500, 1000 i 1500 artykułów z Polski, których koszt zostanie sfinansowany z krajowej opłaty licencyjnej. Program zostanie uruchomiony w czerwcu 2019 i wtedy zostaną opublikowane szczegółowe instrukcje dla autorów.
ICM UW
Wirtualna Biblioteka Nauki ICM

Plan S 
cOAlition S (europejskie porozumienie instytucji finansujących badania naukowe) przyjęło składający się z dziesięciu zasad tzw. Plan S. Postulaty Planu S są już w znacznej mierze realizowane w programie Horyzont 2020. Nadrzędnym celem jest udostępnienie w sposób otwarty wszystkich publikacji z badań finansowanych przez koalicjantów. Plan ma być wdrożony od stycznia 2020 roku. Oprócz głównego założenia zostały przyjęte także inne kwestie (w ramach dziesięciu reguł) m.in. status prawnoautorski publikacji, sprawę czasopism hybrydowych, kwestia ustalania i monitorowania kryteriów otwartości czasopism i platform. 
CEON Otwarta Nauka

Horyzont 2020
HORIZON 2020 to największy jak dotąd program UE w zakresie badań naukowych i innowacji. Wprowadzenie programu przewidziane jest na siedem lat: 2014-2020 (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1290/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r., ustanawiające zasady uczestnictwa i upowszechniania dla programu „Horyzont 2020” – programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020) oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1906/2006).
Celem programu jest szerokie upowszechnienie dostępu do badań w środowisku naukowców oraz pomiędzy innymi obszarami gospodarczo-społecznymi. Zminimalizowanie kosztów związanych z inwestycjami w badania naukowe oraz łatwość w dzieleniu się wynikami badań tak aby nauka rozwijała się bardziej efektywnie.
Wszystkie projekty otrzymujące dofinansowanie w ramach programu Horyzont 2020 są zobowiązane do zapewnienia, że każdy recenzowany artykuł w czasopismach, który publikują, będzie ogólnie dostępny oraz bezpłatny.
W ramach programu Horyzont 2020 został stworzony pilotaż otwartych danych badawczych (ORD). Pilotaż ma zastosowanie do danych badawczych leżących u podstaw publikacji, ale beneficjenci mogą również dobrowolnie udostępniać inne zbiory danych.
Horizon 2010 w skrócie: program ramowy UE w zakresie badań naukowych i innowacji, Luksemburg 2014
Uwolnij Naukę

Zalecenia polskie
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego opublikowało dokument, w którym odnosi się do wdrożenia wymagań projektu w nauce polskiej. Dokument „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce” zawiera opis wytycznych polityki otwartego dostępu opierających się na pięciu zasadach:
  • otwartości (dostępność publikacji, które powstały w wyniku badań finansowanych ze środków publicznych)
  • równoległych dróg (dostęp do publikacji przez publikowanie w otwartych czasopismach i książkach naukowych – złota droga, bądź deponowanie publikacji w repozytoriach – droga zielona)
  • szybkiego dostępu (publikacje powinny zostać udostępnione natychmiastowo, lub po upływie jak najkrótszego czasu od daty publikacji)
  • maksymalizacji jakości treści (dostępna wersja publikacji jak najbardziej zgodna z oryginałem, najlepiej ostateczna wersja wydawcy)
  • maksymalizacją korzyści (publikacje powinny być udostępnione w modelu otwartego dostępu libre. Z wykorzystaniem otwartych licencji Creative Commons).
Ministerstwo zaleca wykorzystanie nowoczesnych narzędzi informatycznych przy upowszechnianiu dostępu do wyników badań naukowych, za pośrednictwem otwartych czasopism, repozytoriów instytucjonalnych, elektronicznych baz danych, portali internetowych lub innych serwisów internetowych.
Krajowy Punkt Kontaktowy
Ministerstwo Cyfryzacji

Źródła i ważne linki:
CEON Otwarta Nauka
Platforma Otwartej Nauki
ICM UW
Majdecka, E., Strycharz, K., Otwarta nauka: prawo autorskie i wolne licencje, Warszawa 2018

Prawa autorskie

Prawa autorskie osobiste – prawa niezbywalne chroniące więź twórcy z utworem. Jest to prawo do m.in. oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, decydowania o tym w jaki sposób jest wykorzystywany, decydowania o tym jakie zmiany mogą zostać wprowadzone w formie lub treści utworu. Prawa autorskie osobiste trwają wiecznie.

Prawa autorskie majątkowe – prawo twórcy do korzystania z utworu i rozporządzania nim. Jest to prawo zbywalne, co oznacza, że twórca może przenieść je na inne osoby lub udzielić zezwolenia na korzystanie z utworu. Do tych praw zalicza się także decydowanie o tym, czy chce on pobierać wynagrodzenie za przeniesienie prawa lub udzielenie zezwolenia na korzystanie z utworu. Trwanie praw autorskich majątkowych jest ograniczone w czasie.

Przewodnik po otwartości / oprac.: Justyna Hofmokl, Katarzyna Sawko, Kamil Śliwowski, Katarzyna Rybicka, Łukasz Jachowicz, Alek Tarkowski, Warszawa 2013, s. 50 / Lic. CC-BY /

Domena Publiczna – znak lub informacja o domenie publicznej oznacza, że utwór można wykorzystywać, rozpowszechniać i zmieniać, nawet w celach komercyjnych, bez konieczności uzyskania zgody autora. Domena publiczna nie jest licencją. Terminu tego używa się najczęściej przy określeniu zasobów, które:
nigdy nie były przedmiotem prawa autorskiego ze względu na czas, w którym powstały
prawa autorskie majątkowe do utworu wygasły, gdyż minęło już 70 lat od śmierci ich autora, ostatniego ze współautorów, daty rozpowszechnienia lub daty ustalenia utworu
nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego na podstawie art. 4 ustawy o prawie autorskim (np. dokumenty i materiały urzędowe)
nie są wytworem ludzkiej pracy np. eksponaty geologiczne
Znak Domeny Publicznej 1.0 dostępny w wersji polskiej

Licencje Creative Commons
Istnieją cztery podstawowe warunki licencji. Opis zamieszczony jest w zakładce Creative Commons oraz tutaj

Źródła i potrzebne linki:
Przewodnik po otwartości / oprac.: Justyna Hofmokl, Katarzyna Sawko, Kamil Śliwowski, Katarzyna Rybicka, Łukasz Jachowicz, Alek Tarkowski / Lic. CC-BY / 
Siewicz, K., Otwarty dostęp do publikacji naukowych : kwestie prawne / Lic. CC-BY /
Siewicz, K., Prawo autorskie i wolne licencje, 2010

Creative Commons

Idea Creative Commons została zainicjowana przez amerykańskich naukowców w roku 2001. Ich zamiarem było darmowe udostępnienie rozwiązań prawnych, które pomogłyby twórcom dzieł na sprecyzowanie do czego mają prawa użytkownicy korzystający z ich utworów. Dzięki licencjom proces tworzenia i wymiany treści w internecie jest łatwy i zgodny z obowiązującym prawem. W tej chwili CC jest ruchem międzynarodowym a licencje ciągle podlegają zmianom. Najnowszą wersją licencji jest wersja 4.0.
Są cztery podstawowe warunki licencji CC: BY, NC, SA, ND. Zasada tworzenia licencji jest zawsze taka sama. Autor dzieła zachowuje prawa autorskie osobiste, dlatego też w każdej licencji będzie występował warunek BY zobowiązujący użytkownika dzieła do podania nazwiska/pseudonimu twórcy. Następnie twórca określa na jakich zasadach można jego utwór wykorzystywać. Czy czytelnik może go kopiować lub rozpowszechniać, czy zezwala mu się na zmienianie oryginału lub zakazuje wykorzystywania komercyjnego. Do określenia tych zasad służą pozostałe warunki: NC, SA, ND.
BY - Uznanie autorstwa oznacza, że należy zamieścić informację o autorze bądź licencjodawcy utworu.
NC - Użycie niekomercyjne oznacza, że nie wolno używać tego utworu w celu uzyskania korzyści majątkowej lub pieniężnego wynagrodzenia.
SA - Na tych samych warunkach oznacza, że każdy utwór zależny stworzony na podstawie oryginału należy opublikować na tej samej licencji, co oryginał.
ND - Bez utworów zależnych oznacza, że wolno używać utworu jedynie w jego oryginalnej formie, nie można dokonywać żadnych przekształceń ani adaptacji.
creative_commons

4
Istnieje także licencja 0, w której twórca zrzeka się praw autorskich, co oznacza, że licencja ta zezwala na dowolne wykorzystanie utworu bez wymogu podania nazwiska autora.
Zapraszamy do skorzystania z infografiki przygotowanej przez zespół CC Polska.

Źródła i ważne linki:
Licencje Creative Commons 4.0 – Swoboda użycia, najważniejsze informacje / Centrum Cyfrowe, Vivid Studio, licencja CC BY /  Poznaj licencje
Majdecka, E., Strycharz, K., Otwarta nauka: prawo autorskie i wolne licencje, Warszawa 2018 / https://centrumcyfrowe.pl/czytelnia/otwarta-nauka-prawo-autorskie-i-wolne-licencje/
zamknij
Nasza strona korzysta z plików cookies. Zachowamy na Twoim komputerze plik cookie, który umożliwi zbieranie podstawowych informacji o Twojej wizycie.
Przeczytaj jak wyłączyć pliki cookiesRozumiem